AMASYA'DA EVLİLİK GELENEKLERİ :
GELELENEKLERİMİZİ YAŞATALIM!
"BİR MİLLET, KÜLTÜRÜYLE VAR OLUR"
Amasya Yöremizde evlenme yaşı yirmili yaş civarıdır. Bir delikanlı evlenme isteğini ailesine hissettirebilmek için; babasının ayakkabısının birisini ters çevirir, bazen de ayakkabıyı kapı eşiğine çivi ile çakar veya baba yanında iken ayakkabısını ters giyer (sağ ayakkabı sola, sol da ayakkabı sağa). Bu; “beni evlendirin“ anlamına gelir. Genç kızlar, evlenme isteklerini bazen davranışlarındaki canlılıkla, bazen de aile fertleriyle geçimsizlik olarak dışa vururlar.
Evlenecek çağa gelmiş erkek için, düşünülen kızın evine amca dayı hanımları bir araya gelerek kız görmeye giderler. Kızdan su istenir, bardağın ve halıların temizliğine, evin düzenine bakılır. İzlenim olumlu ve gençler de birbirini beğenmişse kız evine bir aracı yollanır ve “ağızları aranır“ kız verilecek gibiyse birkaç gün sonra dünür gidilir ve buna “dünür düşme“ denir. Kız istemeye giderken yumruk büyüklüğünde bir taş götürülür ve ev sahibi görmeden dış kapının arkasına konulur.
Erkek tarafının aile büyükleri, oğullarına almayı düşündükleri kız evine giderler. Yapılan sohbet içerisinde en yaşlı kişi konuya girer ve “Allah’ın emri Peygamberin kavliyle kızınızı oğlumuza istiyoruz“, kız evi de “kısmetse olur“ der. İlk istenişte kız verilmez. Zorla alınan kızın daha makbul olacağına inanılır. Oğlan evi birkaç gidişten sonra kız evi kızı vermeye niyetliyse biraz süre ister, bu süre içinde oğlan araştırılıp soruşturulur. Oğlan evine haber gönderilir, gelip söz kesmeleri istenir.
Söz Kesme: Kız evinin davetinden sonra, erkek tarafı aile büyükleri, bir araya gelerek kız evine giderler. Bu toplantıda gelin ve damada “söz yüzükleri“ takılır. Nişan, düğün tarihleri, kız evinin istekleri konuşulur ve karara bağlanır. Söz kesildikten sonra, gelin ve damat adayı tarafından orada bulunanların elleri öpülür, dualar okunur. Bütün işlerin tatlılıkla gitmesi için şerbet içilir veya lokum yenir.
Eksik Görme: Gelin adayı, annesiyle birlikte, erkek evince, alış-verişe götürülür. Takı ve eşyalar yanında, nişan kıyafeti ve düğün için gelinlik, ayrıca kız tarafının yakınlarına da hediyelik gömlek, elbiselik, çorap vs. alınır. Buna “eksik görme“ denir.
Nişan: Genellikle hafta sonları kız evinde yapılır. Nişana davet için, erkek evinden birisi çıkar ve davet ettiği her eve bir şeker veya davetiye verir. Daveti yapan kişiye “okuyucu“ denir. Daveti yaparken verdiği hediyeye de (bu çoğunlukla şeker olur) “mum“ denir. (Alan Köyü) Nişan genellikle kız evinde yapılır. Kadınların katıldığı nişandan bir gün evvel gelinin eline “çufa kınası” yakılır. Çeşitli bitkisel desenlerin yapıldığı şablonların yumurta sarısıyla el içine ve üstüne yapıştırılarak uygulanan çufa kınası; bir gelin, bir kız tarafından gelinin eline yakılır. Kına yakılırken türküler söylenerek gelin ağlatılır. (Merzifon Akören Köyü) Kız evinde, gelenlere yemekler verilir, getirilen hediyeler, sesi gür biri tarafından bağırılarak çevreye duyurulup orta bir yerde oturan gelinin başında çevrilir (töre çevrilmesi), takılar takılır. Nişan sabahı gelin adayı kayınvalidesinin evine iki kova su götürür. Yanında sağdıcı da vardır. Kayınvalide de geline bir çeyrek altın takar. Su dağıtma işlemi çok yakın akrabalara da yapılır. Sağdıca “gız baccılı“ (kız başı anlamında) denir.
Nişandan bir hafta sonra kız tarafı oğlan evine gönderilmek üzere ev ahalisine, damat adayına çeşitli hediyelerden (pijama, terlik, iç çamaşırı, kayınvalideye elbiselik kumaş, gömlek vs. dir.) oluşan bir bohça hazırlanır ve gönderilir. Buna “yüzük gönderme“ ,“bohça gönderme“ denilir.
Nişanlılık süresinde, dini bayram olursa kız evine kurbanlık ve hediyeler gönderilir. Nişanla düğün arasında bayram ya da hıdırellezde oğlan tarafı geline bayramlık yollar, kıyafet, iç çamaşırı ayakkabı vs. şeylerden oluşmuş hediyelere eğer kurban bayramıysa kurbanlık bir koç ve birde altın bilezik eklenir.
Nişan, çiftlerin anlaşamaması veya aileden kaynaklı bazı sorunlardan dolayı bozulabilir. Nişanı eğer erkek tarafı bozduysa kız tarafına gönderilen hediyeler geri verilmez. Aksi durumda verilir.
Çeyiz Asma: Kız çeyizinin büyük çoğunluğunu el işleri oluşturur, çeyizin çeşitliliğini ailenin ekonomik durumu belirler. Çeyiz için hazırlanan gelin yatağının, yorganının ve yastığının hazırlanmasına itina gösterilir. Gelin döşeği ya da yorganı en çok güvenilen kişilere diktirilir. Kızın yıllardır işleyip hazırladığı çeyizi düğünden birkaç gün evvel oğlan evine getirilir. Gelin adayı, yakın arkadaşlarıyla gelerek çeyizi oğlan evinde kendisi için ayrılmış odaya serer. Oğlan evi gelenlere yemek ve çay ikram eder. Düğün süresince çeyiz odası gezilebilir.
Kaynak: Ramazan Cenik